Το παρακάτω κείμενο αποτελεί το εισαγωγικό μέρος του βιβλίου “You Are The Ref 3” (Guardian Books & και Faber and Faber Ltd, 2014), το οποίο γράφτηκε από τον Mal Davies και μεταφράστηκε στα ελληνικά μετά από άδεια του συγγραφέα και των εκδοτών αποκλειστικά για διανομή δωρεάν και για επιμορφωτικούς σκοπούς”.
Το Ποδόσφαιρο είναι τόσο στενά συνδεδεμένο με την εθνική μας κουλτούρα (Σ.τ.Μ.: Αγγλία), ώστε είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι υπήρξε κάποτε εποχή χωρίς αυτό. Αφού η Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (The F.A.) δεν υπήρχε μέχρι το έτος 1863, πώς το ποδόσφαιρο εξελίχθηκε μέχρι εκείνη την χρονιά – ορόσημο; Και πώς προέκυψε ο Διαιτητής να γίνει ο “άρχοντας” ενός ποδοσφαιρικού αγώνα;
Σίγουρα, η ιστορία των αθλημάτων με μπάλα μας οδηγεί πολύ πίσω, περίπου στον 6ο π.Χ. αιώνα στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της Δυναστείας των Χαν στην Κίνα, και για 400 χρόνια, από το 206 π.Χ. μέχρι το 220 μ.Χ., υπήρχε το Tsu Chu (ή “kick ball”), ένα δημοφιλές άθλημα που έφτασε στην κορύφωσή του ως ετήσιο γεγονός στα Αυτοκρατορικά Γενέθλια. Οι Ιάπωνες έπαιζαν ένα παιχνίδι με μπάλα γνωστό ως “kemari” και οι Ρωμαίοι ανακάλυψαν το “harpastum”, ένα παιχνίδι που παιζόταν από δύο ομάδες σε ένα ορθογώνιο γήπεδο και μεταφέρθηκε στην Βρετανία με την Ρωμαϊκή εισβολή.
Τα παιχνίδια με μπάλα συνεχίστηκαν στην Βρετανία και κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, ωστόσο ο ορισμός του τί ακριβώς ήταν μια μπάλα, διέφερε ποικιλοτρόπως. Το χειρότερο παράδειγμα ήταν το έτος 1326, όπου το κεφάλι ενός υπηρέτη, του John de Boddeworth, που δολοφονήθηκε από δύο αδέλφια, χρησιμοποιήθηκε στο Cheshire ως μπόλα (στον συγκεκριμένο αγώνα υπήρξαν πολλές “κεφαλιές”…!).
Οι αγώνες δεν είχαν πάντα επίσημη έγκριση. Πολλές βασιλικές γενιές, από τον Βασιλιά Εδουάρδο Β΄ της Αγγλίας μέχρι τον Βασιλιά Ιάκωβο Α΄ της Σκωτίας, κατηγορούσαν τους άνδρες ότι σπαταλούν άσκοπα τον χρόνο τους παλεύοντας πάνω από μία μπάλα. Ο Εδουάρδος Γ΄, απαγόρευσε το ποδόσφαιρο το 1349 επειδή η άνδρες αμελούσαν να εξασκούνται στην τοξοβολία που χρειαζόταν για τη μάχη, εξαιτίας “άχρηστων και χωρίς κανόνων παιχνιδιών”. Τον 15o αιώνα, ο Ερρίκος Δ΄ έκανε πιο επίσημη την απαγόρευση επιβάλλοντας πρόστιμο 20 σελινιών στους Δημάρχους τον πόλεων που επέτρεπαν τα παιχνίδια με μπάλα, ενώ ο Ιάκωβος Α΄ απαγόρευσε το “fute-ball” στην Σκωτία, επιβάλλοντας πρόστιμο 50 σεληνίων στους παραβάτες. Παρόλα αυτά όμως, οι άνδρες ακόμα ήθελαν να παίζουν ποδόσφαιρο…
Η πρώτη υποψία επαγγελματισμού εμφανίστηκε το 1425, όταν ο Ανώτατος Άρχοντας του Bicester στο Όξφορντσαϊρ, πλήρωσε όλους τους παίκτες την αμοιβή του ενός groat (παλιό αγγλικό νόμισμα που άξιζε περίπου 4 πέννες) επί τη εμφανίσει τους. Έναν αιώνα αργότερα, τα αίτια της εξάπλωσης του ποδοσφαίρου αναλύθηκαν από τον Richard Mulcaster, Διευθυντή του Σχολείου St. Paul στο Λονδίνο. Το 1561, έγραψε μια πραγματεία που υποστήριζε ότι “το παιχνίδι του ποδοσφαίρου προσφέρει θετικές εκπαιδευτικές αξίες, προάγει την υγεία και αυξάνει τη σωματική δύναμη”. Επίσης πρότεινε και κάποιες βελτιώσεις, όπως την εισαγωγή προπονητών και διαιτητών.
Ήταν η στιγμή λίγο πριν αναγνωρίσουμε σε αυτή τη μορφή παιχνιδιού το σύγχρονο ποδόσφαιρο. Σε αυτά τα χρονιά που διαμορφωνόταν το ποδόσφαιρο, δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένας διαγωνισμός μεταξύ άναρχων μαζών που διεξαγόταν χωρίς κανόνες και η συμμετοχή εμπεριείχε μεγάλο ρίσκο τραυματισμού, σπασμένων ποδιών ή ακόμα και θάνατο! Οι παίκτες απλά άρπαζαν την μπάλα και σκόραραν με θεμιτά ή αθέμιτα μέσα. Ένας αγώνας τα Χριστούγεννα του 1719, αναφέρεται σε ένα γράμμα της Anna Beyon. Σε αυτό το γράμμα περιγράφει πως δύο Ενορίες, η Llandysul και η Llanwenog, συγκεντρώθηκαν στην πόλη Bargoed της επαρχίας Ceredigion της Δυτικής Ουαλίας. Ο αγώνας διεξήχθη μετά από το μεσημεριανό διάλειμμα για φαγητό και μπύρα. Οι παίκτες ήταν τόσο μεθυσμένοι, ώστε έσπασαν μερικά πόδια και κυριολεκτικά ο αγώνας έγινε δολοφονικός. Η Anna, βοήθησε έναν μεθυσμένο φίλο της να ξεφύγει από τον αγώνα πριν σκοτωθεί.
Ευτυχώς κάποιες άλλες συναντήσεις ήταν περισσότερο πολιτισμένες. Αγώνες ποδοσφαίρου παίζονταν στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ από το 1620 ενώ υπήρχαν κάποιοι υποτυπώδεις κανονισμοί για τους αγώνες μεταξύ των Κολλεγίων. Τα Σχολεία του Harrow και του Eton ήταν επίσης πρωτεργάτες στην ανάπτυξη του παιχνιδιού από τις αρχές του 19ου αιώνα και έπειτα. Ωστόσο, τα περισσότερα σχολεία, έφτιαχναν τους δικούς τους κανόνες με αποτέλεσμα, όταν οι απόφοιτοι μαθητές πήγαιναν στα Πανεπιστήμια, ανακάλυπταν διαφορετικές εκδοχές του ποδοσφαίρου, κάτι το οποίο προκαλούσε σύγχυση. Έτσι το 1848, έγινε μια σύσκεψη στο Trinity College στο Κέιμπριτζ, μεταξύ 14 εκπροσώπων από το Eton, το Harrow, το Rugby, το Winchester και άλλων “μη δημοσίων σχολείων” και αποφασίστηκε η θέσπιση κανονισμών κοινών για όλους. Αυτοί οι κανονισμοί συνέχισαν να ενημερώνονται το 1854, το 1858 και το 1862.
Εντωμεταξύ, ο πρώτος επίσημα καταγεγραμμένος ποδοσφαιρικός σύλλογος στον κόσμο, το Sheffield, που ιδρύθηκε από πρώην μαθητές του Harrow, στις 24 Οκτωβρίου 1857, αποτελούσε την αιχμή του δόρατος στην περεταίρω ανάπτυξη του ποδοσφαίρου στα Βόρεια. Ο σύλλογος του Sheffield εξέδωσε του δικούς του κανόνες στις 21 Οκτωβρίου 1858 (The Sheffield Rules), γραμμένους από τους Nathaniel Creswick και William Prest, συνιδρυτές του συλλόγου, εισάγοντας ορισμένες καινοτομίες όπως το οριζόντιο δοκάρι, το γωνιαίο λάκτισμα και την επαναφορά από τα πλάγια. Το 1860, ο πρωτοποριακός αυτός σύλλογος διεξήγαγε το πρώτο παγκοσμίως αγώνα ντέρμπυ, Sheffield – Hallam. Ο αγώνας διεξήχθη στο παλαιότερο γήπεδο ποδοσφαίρου του κόσμου, το Sandygate Road στην πόλη του Sheffield.
Με τόσες πολλές παραλλαγές των κανονισμών σε όλη την Μεγάλη Βρετανία, οι αρχηγοί των ομάδων της περιοχής του Λονδίνου, αποφάσισαν ότι χρειαζόταν να γίνει ενοποίηση τους σε έναν και μόνο ενιαίο κανονισμό. Έτσι στις 26 Οκτωβρίου 1863, συναντήθηκαν στην ταβέρνα Freemasons στο Covent Garden του Λονδίνου και δημιούργησαν την Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (The Football Association), με σκοπό να δημιουργήσουν έναν ενιαίο κανονισμό για το παιχνίδι του ποδοσφαίρου, που να ισχύει παγκοσμίως. Σε αυτή τη συνάντηση σχηματίστηκε ένα πρόχειρο έγγραφο, βασισμένο στους Κανονισμούς του Κέιμπριτζ, το οποίο τροποποιούνταν και επεκτεινόταν κάθε φόρα στις πέντε επόμενες συναντήσεις. Η Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία όρισε γραμματέα, τον Ebenezer Cobb Morley, ο οποίος μέσα σε μια εβδομάδα αντιπαρέβαλλε κάποιες αλλαγές και διορθώσεις, ώστε τελικά στις 8 Δεκεμβρίου 1863, ένας Κανονισμός με 13 άρθρα εγκρίθηκε από όλα τα μέλη.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι ενώ σε αυτές τις πρώιμες συναντήσεις, τα μέλη θέλανε να περιλαμβάνονται στο παιχνίδι λακτίσματα και μεταφορά της μπάλας με τα πόδια, κάποια άλλα μέλη, όπως τα μέλη του Blackheath Club, θέλανε να περιλαμβάνει τρικλοποδιές, βίαιες ανακοπές και μεταφορά της μπάλας με τα χέρια. Τελικά τα μέλη του Blackheath Club, αποχώρησαν και ανέπτυξαν ένα άλλο παιχνίδι, το ράγμπι.
Πότε λοιπόν εμφανίστηκε ο Διαιτητής;
Παρά τις αναρχικές -και πολλές φορές βαρβαρικές- καταβολές του, το ποδόσφαιρο σχεδιάστηκε από την Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία να παίζεται από ευγενείς κυρίους. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα, οι αρχηγοί των δύο ομάδων, συμφωνούσαν αν υπήρχε κάποια παράβαση στους κανονισμούς, αλλά αυτό προϋπέθετε ότι οι ποδοσφαιριστές θα γνώριζαν τους κανονισμούς.
Για να αποφεύγουν οι αρχηγοί να παίρνουν τις αποφάσεις, οι ομάδες πρότειναν η κάθε μία, τον δικό της κριτή, οι οποίοι βρίσκονταν εντός αγωνιστικού χώρου. Οι παίκτες έπρεπε να επικαλούνται την βοήθεια των κριτών, δηλώνοντας σε αυτούς την κατά τη γνώμη τους παράβαση και οι κριτές έπαιρναν την απόφαση. Αν οι δύο κριτές διαφωνούσαν, είχαν το δικαίωμα να αναφέρουν (refer) το περιστατικό σε ένα ουδέτερο άτομο, έναν “Διαιτητή” (referee), για να λάβει αυτός την οριστική απόφαση. Ο Διαιτητής δεν βρίσκονταν εντός του αγωνιστικού χώρου: Στην πραγματικότητα ήταν πολύ πιθανό να βρίσκεται στην πιο κοντινή παμπ και να πίνει! Όπως ένας ανώτερος κριτής σε δικαστική αίθουσα, το μόνο που είχε να κάνει, ήταν να ακούσει τους δύο διαφωνούντες και να πάρει μια απόφαση.
Ο Διαιτητής πήρε τη θέση του στο κέντρο του γηπέδου και κατ’ επέκταση, τον έλεγχο του αγώνα, την χρονιά 1891 και οι δύο κριτές – που εξακολουθούσαν να προέρχονται από τις αντίπαλες ομάδες – πήγαν στις πλάγιες γραμμές και έγιναν οι γνωστοί σε όλους μας “επόπτες γραμμών”!
*Θα ακολουθήσει σύντομα και το δεύτερο μέρος με τίτλο: “Το Χρονοδιάγραμμα της Εξέλιξης των Κανονισμών Ποδοσφαίρου από το 1863 ως το 2013”
Μετάφραση – Επιμέλεια: Αλέξανδρος Καραϊωσήφ (Καθ. Ειδ. Φ.Α. – Προπονητής ΑμεΑ , τ. Διαιτητής Ποδοσφαίρου)
