Το καλοκαίρι του 1942 στην κατεχόμενη Ουκρανία, η τοπική κυβέρνηση των Nαζί οργάνωσε ένα ματς ανάμεσα στους εργάτες του Αρτοποιείου Νο 1 του Κιέβου και τη «Φλακέλφ», ομάδα της Luftwaffe για καθαρά προπαγανδιστικούς λόγους επίδειξης και επιβολής της ”ανωτερότητας” της λευκής Γερμανικής Αρίας φυλής…
Το ποδόσφαιρο ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στη Σοβιετική Ένωση στη δεκαετία του ’30, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η Σοβιετική Τοπ Λίγκα το 1936.Κάποιοι σύλλογοι αναδιοργανώθηκαν εκ βάθρων και το πρωτάθλημα απέκτησε έναν νέο αέρα επαγγελματισμού.Η Ντιναμό Κιέβου και η Λοκομοτίβ Κιέβου ήταν μεταξύ των πρωταγωνιστριών της νέας Λίγκας και κοντράρονταν με τις δύο μοσχοβίτικες ομάδες, τη Σπαρτάκ και την Ντιναμό, που τότε θεωρούνταν οι καλύτερες σοβιετικές ομάδες.Η Ντιναμό Κιέβου στηριζόταν οικονομικά -και- από το NKVD, το Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων.Επρόκειτο για κρατική υπηρεσία της Σοβιετικής Ένωσης, που περιελάμβανε τις αρμοδιότητες ενός υπουργείου Εσωτερικών συν τη δημόσια αστυνομία, συνοροφυλακή και τη μυστική αστυνομία.Μια υπηρεσία που έμελλε να γίνει το πιο καίριο όργανο διοίκησης της ΕΣΣΔ στα χρόνια του Ιωσήφ Στάλιν.Τα μέλη του NKVD, λοιπόν, ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για το ποδόσφαιρο. Οπότε η Ντιναμό Κιέβου ιδεολογικά χαρακτηρίστηκε ως «κομμουνιστική» όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Ουκρανία και πρώτη δουλειά των ναζί ήταν να διαλύσουν τον σύλλογο.Αρκετοί από τους παίκτες της, μαζί με αυτούς της Λοκομοτίβ Κιέβου, έγιναν μέλη του Κόκκινου Στρατού ή προσχώρησαν στις δυνάμεις της Αντίστασης.Οσοι έμειναν πίσω έπιασαν δουλειά στο μεγάλο Αρτοποιείο του Κιέβου, ο ιδιοκτήτης του οποίου ήταν φανατικός οπαδός της Ντιναμό.Ο αρχηγός των κατοχικών δυνάμεων, στρατηγός Φρίντριχ Γκέοργκ Εμπερχαρντ, επίσης τρελός για το ποδόσφαιρο, πρότεινε να διεξάγονται αναμετρήσεις μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού και των δυνάμεων του Άξονα.Οταν το άκουσε ο ιδιοκτήτης του Αρτοποιείου, στήριξε τη δημιουργία μιας ομάδας από εργάτες του ώστε να πάρουν μέρος στους αγώνες αυτούς.Τους πρόσφερε παραπάνω φαγητό και τους παρείχε άδεια από τη δουλειά προκειμένου να προπονηθούν. Η ομάδα ονομάστηκε Σταρτ και αποτελούνταν από επαγγελματίες παίκτες της Ντιναμό και της Λοκομοτίβ.Οι κατακτητές, αντίθετα, είχαν δημιουργήσει ομάδες ερασιτεχνών με Ούγγρους, Ρουμάνους και Γερμανούς στρατιώτες – που όμως ήταν σίγουροι ότι θα νικούσαν τους «κατώτερους» Ουκρανούς.Οι Γερμανοί δεν ήταν ενήμεροι για την ιστορία της Σταρτ και αιφνιδιάστηκαν…
Οι ντόπιες εφημερίδες άρχισαν να γράφουν για την ντόπια ομάδα που ρεζίλευε τις δυνάμεις κατοχής στο γήπεδο.Τότε οι Γερμανοί κατάλαβαν ότι η ιδέα τους για ποδοσφαιρικούς αγώνες είχε αποδειχθεί μπούμερανγκ, οπότε προσπάθησαν να… προσγειώσουν το κοινό και να υποβιβάσουν την επιτυχία της Σταρτ.Αρχικά, κατάργησαν την ελεύθερη είσοδο στους αγώνες – τα εισιτήρια πλέον θα κόστιζαν 5 ρούβλια, ποσό διόλου ευκαταφρόνητο την εποχή της κατοχής.Ομως το κοινό δεν σταμάτησε να γεμίζει το Στάδιο Ζενίτ του Κιέβου όπου διεξάγονταν οι αναμετρήσεις. Επίσης σταμάτησε η δημοσιογραφική κάλυψη των αγώνων.Ομως οι επιτυχίες του αουτσάιντερ γίνονταν γνωστές από στόμα σε στόμα… Να σημειωθεί επίσης ότι η Σταρτ φορούσε κόκκινες φανέλες, που στα μάτια πολλών θεωρούνταν ευθεία προσβολή κατά των ναζί, καθώς το κόκκινο είναι το χρώμα του κομμουνισμού.Και οι νίκες συνεχίζονταν: 6-0 επί μιας ομάδας Γερμανών στρατιωτών, 5-1 επί μιας ουγγρικής που θεωρούνταν η καλύτερη μεταξύ των κατοχικών δυνάμεων. Τα πράγματα είχαν πλέον σοβαρέψει. Οχι μόνο ήταν αήττητοι οι Ουκρανοί, αλλά ρεζίλευαν όποια ομάδα έβρισκαν μπροστά τους.Τότε οι Γερμανοί αποφάσισαν να δημιουργήσουν τη Φλακέλφ. Επρόκειτο για επίσημη ομάδα της Luftwaffe (γερμανική πολεμική αεροπορία), αποτελούμενη μόνο από «Αρίους» – με καθαρά χιτλερικά κριτήρια για τη δήθεν ανώτερη φυλή.Ο τερματοφύλακας της Ντιναμό που αρνήθηκε στο αφεντικό του να μετακινηθεί σε φιλογερμανική ομάδα Η ιδεολογία του και η αγάπη για την πατρίδα δεν του επέτρεπε να γίνει έρμαιο στα χέρια των Ναζί. Ο τερματοφύλακας της Ντιναμό Κιέβου, Νικολάι Τρούσεβιτς δεν πειθόταν στις προτροπές του αφεντικού του, Γκέοργκ Σβετσόφ, να αλλάξει ομάδα και να γίνει μέλος της φιλογερμανικής ποδοσφαιρικής ομάδας Ρουχ, που είχε συγκροτήσει. Ο ίδιος ήξερε ότι χρωστούσε πολλά στον Σβετσόφ καθώς τον είχε σώσει από το στρατόπεδο συγκέντρωσης της Νταρνίτσα, όταν οι Γερμανοί είχαν συλλάβει αυτόν κι άλλους χιλιάδες Ουκρανούς. Γνώριζε ότι το αφεντικό του στο φούρνο ήταν πιστός συνεργάτης των Ναζί, ένας υποτακτικός που βάζει το προσωπικό του συμφέρον πάνω απ’ οτιδήποτε άλλο, ακόμα κι από της ίδιας του της χώρας, μια κλασική δηλαδή περίπτωση Εφιάλτη. Γι ‘αυτό λοιπόν ο Νικολάι αρνιόταν….Ο Νικολάι Τρούσεβιτς ήταν ένας εξαιρετικός τερματοφύλακας, όταν αγωνιζόταν στην τοπική Ντιναμό. Ο σεβασμός που απολάμβανε από τους συμπολίτες του ήταν μοναδικός και αν συμμετείχε στη γερμανόφιλη ομάδα της Ρουχ ο λαός του Κιέβου θα δεχόταν μεγάλο πλήγμα, χώρια τα προπαγανδιστικά οφέλη που θα αποκόμιζε η Γκεστάπο….
Το πρώτο ματς μεταξύ Σταρτ και Φλακέλφ έληξε 5-1. Η «ανωτερότητα της γερμανικής φυλής» αμφισβητούνταν μέσα στο γήπεδο από μια παρέα Ουκρανών!Οι Γερμανοί κατακτητές βρίσκονταν σε δύσκολη θέση. Δεν μπορούσαν να ενδώσουν στην επιθυμία τους να σκοτώσουν τα μέλη της Σταρτ, καθώς θα τους καθιστούσαν μάρτυρες και θα έθεταν εν αμφιβόλω το πνεύμα του «ευ αγωνίζεσθαι» που υποστήριζαν ότι τους διακατείχε. Ομως έπρεπε με κάθε τρόπο να νικήσουν την αήττητη ομάδα, καθώς μόνο έτσι θα αποκαθίστατο το κύρος τους.Στις 9 Αυγούστου 1942 έγινε λοιπόν επαναληπτικός αγώνας μεταξύ των δύο ομάδων, μπροστά σε 2.000 θεατές, στο γήπεδο Ζενίτ του Κιέβου.
Πριν από το ματς, ένας άνδρας με στολή των S.S. εισήλθε στα αποδυτήρια της Σταρτ για να μεταφέρει ένα ξεκάθαρο μήνυμα στους ποδοσφαιριστές: «Είμαι ο διαιτητής του σημερινού αγώνα. Ξέρω ότι είστε μια πολύ καλή ομάδα. Σας παρακαλώ ακολουθήστε τους κανόνες, μην παραβείτε κανέναν, και πριν την έναρξη χαιρετίστε τους αντιπάλους σας με τον τρόπο το δικό μας». Στο χαιρετισμό των ομάδων, οι Ουκρανοί παίκτες της Σταρτ αντί για “Hail Hitler” βροντοφώναξαν “Fizcult Hura”, τον αντίστοιχο σοβιετικό χαιρετισμό! Άπαντες αντιλήφθηκαν ότι θα τα έπαιζαν όλα για όλα….
Λέγεται ότι, όσο ακόμα δεν είχε ανακτήσει απόλυτα τις αισθήσεις του, ο διαιτητής έδειξε «παίζετε» και η Φλακέλφ σκόραρε τρεις φορές.Ομως όταν ο γκολκίπερ συνήλθε, το ίδιο συνέβη και με την ομάδα του, που τελικά νίκησε 5-3! Υπάρχει βερσιόν σύμφωνα με την οποία, παρά τον τραυματισμό του τερματοφύλακα, η Σταρτ προηγήθηκε με 3-1 και τελικά νίκησε 5-3.Σε κάθε περίπτωση πάντως, το σίγουρο είναι ότι στο ημίχρονο της αναμέτρησης, η ουκρανική ομάδα δέχθηκε στα αποδυτήρια την επίσκεψη Γερμανού αξιωματικού της Γκεστάπο, που τους συνεχάρη για τα αγωνιστικά τους χαρίσματα, αλλά με ευγενικό τρόπο τους προειδοποίησε ότι ίσως θα έπρεπε να σκεφτούν τις συνέπειες πιθανής νίκης τους…Πέπλο μυστηρίου καλύπτει το τι συνέβη μετά το παιχνίδι.Πέραν του διαιτητικού στησίματος και των ξεκάθαρων απειλών εκ μέρους των Γερμανών, οι παίκτες της Σταρτ ήταν εργάτες που δούλευαν ολημερίς για ένα ξεροκόμματο και όχι επαγγελματίες αθλητές, όπως οι αντίπαλοί της Φλάκελφ. Οι Ναζί αντιπαρέταξαν δύναμη και αντιαθλητικά μαρκαρίσματα στο τεχνικό επίπεδο των Ουκρανών, με τον γκολκίπερ Τρούσεβιτς να μένει αναίσθητος για μερικά λεπτά μετά από ένα χτύπημα εκτός φάσης. Το θεαματικό γκολ όμως του Κουζμένκο που τάραξε τα γερμανικά δίχτυα, έδωσε αέρα υπεροχής στη Σταρτ, η οποία και πήγε στα αποδυτήρια προηγούμενη με 3-1 στο ημίχρονο. Στην ανάπαυλα οι Ουκρανοί δέχθηκαν και δεύτερη γερμανική επίσκεψη, αυτή τη φορά από άνθρωπο των SS παρέα με τον προδότη και συνεργάτη των κατακτητών, Γκέοργκ Σβετσόφ. Ο Σβετσόφ παρότρυνε τον Τρούσεβιτς και τους υπόλοιπους να «δώσουν» το ματς, και ο Γερμανός τους επεσήμανε να σκεφτούν τις συνέπειες σε περίπτωση που πράξουν αντίθετα. Το δεύτερο ημίχρονο είχε από δύο γκολ για την κάθε ομάδα, με το σκορ να διαγράφεται 5–3 υπέρ της Σταρτ, ωστόσο στο τέλος συνέβη η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Ο αμυντικός Αλεξέι Κλιμένκο πήρε τη μπάλα και αφού πέρασε όλη τη γερμανική άμυνα και τον τερματοφύλακα έφτασε μέχρι τη γραμμή και κοντοστάθηκε. Τότε, αντί να σκοράρει κλώτσησε τη μπάλα προς το κέντρο! Ο διαιτητής των SS σφύριξε πριν καν συμπληρωθούν τα ενενήντα λεπτά, και όλοι προσπαθούσαν να αφουγκραστούν ποια θα ήταν η τύχη των νικητών….
Η επικρατούσα άποψη είναι ότι αρκετοί ποδοσφαιριστές της Σταρτ συνελήφθησαν για διάφορους λόγους τις επόμενες μέρες από την Γκεστάπο, οι άνδρες της οποίας κρατούσαν στα χέρια τους χαρτιά με τη σύνθεση της Σταρτ, αλλά και με το προ-κατοχικό ρόστερ της Ντιναμό Κιέβου…Κατηγορήθηκαν ότι είναι μέλη του NKVD και συνεργάτες της μυστικής αστυνομίας της Σοβιετικής Ενωσης, ενώ τους «φόρτωσαν» και πιθανή ανάμειξη σε διάφορες επιχειρήσεις της Αντίστασης.Τους μετέφεραν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Σιρέτς και τους βασάνιζαν για περισσότερες από τρεις εβδομάδες.Η Σοβιετική ιστορία αναφέρει πως οι ποδοσφαιριστές εκτελέστηκαν λίγο μετά το παιχνίδι, ωστόσο η έρευνα παρουσιάζει και μια άλλη εκδοχή εξίσου τραγική. Σταδιακά μετά τις 9 Αυγούστου, οι ποδοσφαιριστές της Σταρτ συλλαμβάνονταν για ανάκριση κατηγορούμενοι ότι συνεργάζονταν με τη Σοβιετική αστυνομία. Η κατάσταση χειροτέρεψε όταν ο Τρούσεβιτς και η παρέα του νίκησαν με 8-0 τη Ρουχ, την ομάδα του αφεντικού του Σβετσόφ, και φίλου των Γερμανών. Ο Κορότκιχ πέθανε στη διάρκεια των βασανιστηρίων από τους Ναζί (άλλη εκδοχή τον θέλει να έχει ήδη συλληφθεί πριν τον αγώνα) και οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου οι άλλοτε συνάδελφοι στο φούρνο και συμπαίκτες στο γήπεδο, Κουζμένκο, Κλιμένκο, Τρούσεβιτς εκτελέστηκαν μερικούς μήνες αργότερα. «Ο Αγώνας του Θανάτου», ήρθε στο φως της δημοσιότητας 16 χρόνια μετά τη διεξαγωγή του, από ένα άρθρο Ουκρανού δημοσιογράφου σε εφημερίδα του Κιέβου. Ταινίες δημιουργήθηκαν εμπνευσμένες από το εν λόγω συμβάν, βιβλία γράφτηκαν και το γεγονός πέρασε στη σφαίρα του θρύλου, διόλου άδικα…Πέντε ποδοσφαιριστές της Σταρτ βρήκαν τον θάνατο μέσα σε πέντε μήνες από τον αγώνα. Αρκετά αργότερα, ώστε ο πολύς κόσμος να μη συνδέσει τη μοίρα τους με την ποδοσφαιρική ήττα των Γερμανών.Ομως είναι δεδομένο ότι οι Ολεξάντρ Τκατσένκο, Μίκολα Κόροτκιχ, Νικολάι Τρούσεβιτς, Ολέξι Κλιμένκο και Ιβάν Κουζμένκο πλήρωσαν με τη ζωή τους εκείνη τη νίκη…
Το 2005 η Εισαγγελία του Αμβούργου έκλεισε και επίσημα την υπόθεση καθώς με πόρισμα της αναφέρει ότι δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να αποδεικνύει ότι οι ποδοσφαιριστές της Σταρτ δολοφονήθηκαν από τους Ναζί εξαιτίας της νίκης τους. Η υπόθεση αν και μπήκε στο αρχείο, θεωρήθηκε μια ακόμα συγκάλυψη των γερμανικών εγκλημάτων κατά την διάρκεια του πολέμου. Βγαίνοντας κανείς από την κύρια έξοδο του πρώην σταδίου «Ζενίτ» και νυν «Σταρτ» στο Κίεβο, βλέπει στα δεξιά του ένα άγαλμα που αναπαριστά την εικόνα τεσσάρων ποδοσφαιριστών, που στέκονται αιώνιο σύμβολο θάρρους και αυταπάρνησης. «Η δόξα σας δεν θα ξεθωριάσει στους αιώνες…» αναφέρει η επιγραφή, για εκείνους τους ανθρώπους που μπόρεσαν να μη δειλιάσουν, κοιτάζοντας κατάματα την μοίρα και τον θάνατο…
Λάμπρος Παπαδής – Αρθρογράφος – Πολιτικός Συντάκτης
